Bez czarny, inaczej Sambucus nigra, to drzewo znane i powszechnie rozpoznawane w Polsce. Charakteryzuje się szeroką, kulistą koroną i białymi kwiatami o baldachowatym kształcie, które zaczynają pojawiać się na gałęziach już w czerwcu lub lipcu. W końcówce lata, czyli na przełomie sierpnia i września, kwiaty są zastępowane przez czarne owoce zebrane w owocostany przypominające kwiaty. Zazwyczaj utrzymują się one na drzewie aż do końca października.
Bez czarny jest rośliną wykorzystywaną w medycynie naturalnej od setek, a nawet tysięcy lat. Jego lecznicze właściwości były doceniane przez starożytnych Egipcjan, Indian z Ameryki Północnej oraz Europejczyków. Ponadto, bez czarny był kojarzony z tajemniczymi mocami, często powiązanymi ze śmiercią. W Polsce istniało przysądzenie, że wyrywanie tego drzewa skutkuje bolesnymi skurczami kończyn, a wodę po umyciu ciała zmarłego należało wylać pod bezem, aby chronić pozostałych członków rodziny przed nagłą śmiercią.
W zastosowaniu leczniczym najważniejsze są kwiaty i owoce bzu czarnego. Oba surowce są wykorzystywane do produkcji naparów i wyciągów, również tych na bazie alkoholu. Nalewka z bzu czarnego może być przygotowana zarówno z kwiatów, jak i owoców.
Kwiaty bzu czarnego wykazują intensywny aromat, co sprawia, że są popularnym składnikiem syropów i lemoniad. Są bogate w minerały oraz flawonoidy takie jak kwercetyna, rutyna czy astralagina. Dzięki tym substancjom kwiaty mają działanie przeciwzapalne i korzystnie wpływają na naczynia krwionośne. Alkoholowy wyciąg z kwiatów bzu zawiera również duże ilości kwasu chlorogenowego, który ma silne działanie antyoksydacyjne i zwiększa wrażliwość komórek na insulinę.
Owoce z bzu czarnego ze względu na obecność glikozydów cyjanogenicznych są niejadalne na surowo, mogą nawet być toksyczne. Jednak po odpowiednim przygotowaniu, które obejmuje mrożenie, gotowanie lub macerowanie w alkoholu, stają się źródłem cennych składników odżywczych. Owoce są bogate w antocyjanidyny, które są silnymi przeciwutleniaczami. Zawierają również kwercetynę i kwasy fenolowe, w tym kwas chlorogenowy.
Badania opublikowane w 2016 roku wykazały, że zawartość antocyjanidyn jest najwyższa w nalewkach z bzu czarnego (100 mg/kg), podczas gdy w soku i herbacie było to odpowiednio 48 mg/kg i 21 mg/kg.
Nalewki z bzu czarnego mają różne zastosowania zdrowotne. Nalewki przygotowane z kwiatów są wysoce aromatyczne i bogate w minerały, co czyni je idealnym tonikiem dla poprawy ogólnej kondycji zdrowotnej. Z kolei nalewka z owoców bzu czarnego jest bogata w przeciwutleniacze i jest często stosowana jako terapia przeciwzapalna.
Badania naukowe pokazują, że nalewka z bzu czarnego jest efektywna w walce z bakteriami takimi jak E. coli, Proteus mirabilis i Yersinia enterocolitica. Ponadto, ma ona zdolność zwalczania wirusów atakujących drogi oddechowe, jak wirus grypy typu A. Dlatego też nalewka z bzu czarnego jest uważana za doskonały lek na przeziębienie.
Inne potencjalne korzyści z regularnego spożywania nalewki z bzu czarnego to przeciwdziałanie chorobom cywilizacyjnym takim jak cukrzyca, otyłość i zaburzenia metaboliczne. Nalewka z bzu czarnego ma również działanie moczopędne oraz delikatnie przeczyszczające.