Diagnozowanie przyczyn bólu brzucha może być skomplikowane, gdyż ból ten często jest promieniujący, a jego lokalizacja może różnić się w zależności od konkretnej przypadłości. Może pokazywać się zarówno w dole brzucha, nadbrzuszu, jak i po lewej lub prawej stronie. Istnieje wiele schorzeń powodujących bóle brzucha i żołądka, które często są wynikiem niezdrowych nawyków żywieniowych, niestrawności czy alergii pokarmowych. Z kolei ból podbrzusza bywa sygnałem chorób ginekologicznych lub problemów z układem moczowym. Charakter bólu także może być różny – od kłującego, poprzez rozlany, aż do tępego, który potrafi promieniować do lewego lub prawego boku.
Jeżeli ból brzucha staje się częsty, najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem jest problem z niestrawnością lub błędem dietetycznym. W takim przypadku odczuwalne są charakterystyczne gniecenie i ucisk w brzuchu, a ból pojawia się głównie po spożyciu posiłku. Często towarzyszy mu również ból jelit, uczucie ciężkości i rozpierania. Niestety, zaczynają się też pojawiać kłopotliwe wzdęcia oraz nadmiar gazów. Skurcze jelit są dość uciążliwe i są powszechnie nazywane jako kolka jelitowa. Wiele osób cierpi na uporczywe bóle brzucha głównie w wyniku błędów dietetycznych, jak konsumowanie tłustych, smażonych, ciężkostrawnych produktów czy spożywanie alkoholu. Z kolei produkty mleczne mogą nasilać dolegliwości trzustkowe.
Ból podbrzusza zazwyczaj ustępuje kilka godzin po spożyciu posiłku, szczególnie po zażyciu leków rozkurczowych, herbatek na trawienie czy ziół na niestrawność. Część pacjentów reaguje na stres poprzez odczuwanie nerwobólu brzucha. U kobiet, bóle podbrzusza są często związane z miesiączką i zespołem PMS.
Natomiast jeżeli często słyszymy „boli mnie brzuch”, warto przemyśleć, czy nie jest to spowodowane alergią pokarmową. Ta schorzenie występuje po spożyciu określonego pokarmu, jak na przykład mleka i produktów mlecznych. Jest to częsta przyczyna bólu brzucha u dzieci. Obok wymiotów, biegunki, bolesnego i wzdętego brzucha, zaparcia oraz krwawienia z przewodu pokarmowego, częstym objawem alergii pokarmowej jest także swędząca wysypka na skórze. Uciążliwe skurcze brzucha mogą pojawić się również podczas zatrucia pokarmowego, które najczęściej skutkuje biegunkami i wymiotami.
Silne i częste bóle brzucha mogą być sygnałem wielu chorób przewlekłych, takich jak choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. W tej sytuacji pojawia się nagły, ostry i kłujący ból brzucha, który często występuje również jako ból żołądka. Może on zaatakować w nocy lub wcześnie rano, wybudzając ze snu. Najbardziej nasila się wczesną wiosną i jesienią. Ból zazwyczaj jest najbardziej dokuczliwy na czczo, ale ustępuje po spożyciu lekkiego posiłku. Jednak może się jeszcze bardziej zaostrzyć po konsumpcji pikantnych, ostrych potraw. Silny ból może być odczuwalny w nadbrzuszu, podobnie jak w przypadku refluksu żołądka.
Przewlekłe bóle brzucha mogą świadczyć o problemach z woreczkiem żółciowym, w tym kamicy pęcherzyka żółciowego. Opasujący ból brzucha i pleców sugeruje z kolei przewlekłe zapalenie trzustki. Częste bóle w podbrzuszu i nadbrzuszu są charakterystyczne dla chorych na jelita, zwłaszcza cierpiących na chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego, uchyłki jelit, przewlekłe niedokrwienie jelit oraz na uszkodzenia wątroby. Kiedy brzuch boli od kilku dni, może to być objawem kamicy nerkowej.
Jeżeli ból brzucha pojawia się nagle i jest bardzo silny, ogranicza aktywność i zmusza do przyjęcia pozycji leżącej z podkurczonymi nogami, może to wskazywać na jeden ze stanów, który wymaga natychmiastowej interwencji chirurga. Jeżeli dodatkowo brzuch jest wrażliwy na dotyk, twardy oraz po jego uciśnięciu pojawia się ostry ból, może to oznaczać tak zwany ostry brzuch. Lekarze określają go mianem brzucha deskowatego.
Do typowych przyczyn silnego i ostrego bólu brzucha zalicza się głównie ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. W takim przypadku ból rozwija się w okolicy pępka, z prawej strony brzucha na dole, w prawym boku w okolicy dołu biodrowego. Jest to stan często diagnozowany u dzieci i młodych dorosłych. Towarzyszy mu gorączka i wysoka leukocytoza. Jest to stan nagły, który wymaga szybkiej interwencji lekarskiej. Istnieje ryzyko perforacji i zapalenia otrzewnej.
Inne przyczyny silnego kłucia w brzuchu mogą być: niedrożność jelit, zator do krezki, uwięźnięcie przepukliny, kolka żółciowa czy nerkowa, ostre zapalenie trzustki oraz tętniak aorty brzusznej. Deskowaty, twardy brzuch, bolesny nawet przy niewielkim nacisku, a także wystąpienie objawów otrzewnowych może wskazywać na zapalenie otrzewnej będące stanem zagrożenia życia.
Za przewlekłe, rozlane bóle brzucha odpowiadają głównie choroby jelit zwłaszcza zapalenia jelit. Są to zaburzenia czynnościowe powodujące silne skurcze brzucha – zespół jelita drażliwego, dyspepsje i nadmierna reaktywność jelit w odpowiedzi na stres (te sytuacje najczęściej skutkują bolesnymi skurczami jelit i brzucha).
Przyczyny organiczne obejmują między innymi: przewlekłe zapalenia jelit, w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie uchyłków, choroby pasożytnicze (np. tasiemczyca, glistnica, włośnica czy lamblioza) oraz choroby jajnika.
Bóle brzucha zazwyczaj nie pojawiają się jako odosobniony objaw. Najczęściej towarzyszą im: wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, biegunki lub zaparcia. Może także pojawić się śluz lub krew w stolcu, żółtaczka czy chudnięcie. Chorzy skarżą się na brak apetytu i często sami ograniczają spożywanie posiłków, aby uniknąć bólu. Długoterminowo prowadzi to do pogłębiających się zaburzeń trawienia i wchłaniania, anemii oraz do niedoborów pokarmowych i witaminowych.